ناوه‌ڕۆك
پێكهاتە خۆراكییەكانی خورما
خورما سەچاوەیەكی سەرەكی ماددە ریشاڵییەكانە كە یارمەتی كەمبوونەوەی توشبوون بە قەبزی دەدات، هەروەها چەندین ماددەی دژە ئۆكسانی تێدایە وەك: فەلیڤۆنۆیدس (flavonoids)، كارۆتینۆیدەكان (Carotenoids)، ترشی فینۆلیك (Phenolic acid)، كە یارمەتی كەمكردنەوەی تووشبوون بە هەندێك لە نەخۆشییە درێژخایەنەكان دەدەن، هەروەها دەوڵەمەندە بە پۆتاسیۆم و ماددەی ئاسن و مەگنیسیۆم، هەروەها كۆمەڵە ڤیتامێنێكی تێدایە وەك ڤیتامین B لەگەڵ ترشی پانثۆلیك (Pantothenic acid).
چەند لێكۆڵینەوەیەك دەربارەی خورما
بەپێی لێكۆڵینەوەكانی (Journal of Ayurveda and Integrative Medicine) كە لە ساڵی 2015 بڵاوكراونەتەوە و لەسەر مشك تاقیكراونەتەوە، دەركەوتووە كە ئەو پێكهاتە خۆراكییانەی كە لە خورمادا هەیە دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی توشبوون بە نەخۆشی زەهایمەر یان درەنگ دەركەوتنی نیشانەكانی یان كەمكردنەوەی نیشانەكانی كەسی توشبوو.
بەپێی تاقیكردنەوە تاقیگەییەكان كە لە گۆڤاری (Carbohydrate Polymers) لە ساڵی 2005 بڵاوكراوەتەوە، دەركەوتووە كە پێكهاتەی گلوكان (Glucan) كە لەناو خورمادا هەیە، پێكهاتەیەكی بەهێزە بۆ كەمكردنەوەی دەركەوتنی گرێیەكان (Tumor).
بە پێی لێكۆڵینەوەكانی كە لە ڕۆژنامەی (British Journal of Nutrition) لە ساڵی 2015 بلاوكراونەتەوە، ئاماژە بەوە دەكات كە خواردنی خورما دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی مەترسی توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجەی قۆڵۆن، هەروەها دەركەوتووە كە ئەو كەسانەی كە 7 دەنك خورمایان خواردووە كە كێشەكەی 50 گرامە، جوڵەی ڕیخۆڵەكانیان زیادی كردووە و ڕێژەی ئەمونیا لە پیساییەكانیاندا كەمی كردووە، بەهەمانشێوە ڕێژەی ژەهراویبوونی بۆماوەیی (Genotoxicity) بە شێوەیەكی بەچاو لە پیساییەكەیاندا كەمی كردووە.
لێكۆڵینەوە سەرەتاییەكانی كە لە گۆڤاری (Journal of Agricultural and Food Chemistry) لە ساڵی 2009 بڵاوكراوەنەتەوە، دەریخستووە كە خواردنی خورما لای كەسانی تەندروست كاریگەری لەسەر ڕێژەی چەورییە سیانییەكان (Triglyceride) ناو خوێنی هەیە، هەروەها گاریگەری لەسەر فشاری ئۆكسیدی (Oxidative stress) هەیە، بەڵام ئەم تاقیكردنەوەیانە سەرەتایین و پێویستی بە لێكۆڵینەوەی زیاتر هەیە بۆ دڵنیاكردنەوەیان.
بەپێی ئەو لێكۆڵینەوەیانەی كە لە گۆڤاری (Food & Function) لە ساڵی 2005 بڵاوكراونەتەوە و لەسەر مشك ئەنجامدراوە، دەركەوتووە كە بەكارهێنانی خورما لەگەڵ هەنار كاریگەری هەیە لەسەر باشتركردن و كەمكردنەوەی ڕەقبوونی دەمارەكان (Atherosclerosis) هەیە، هەروەها یارمەتی كەمكردنەوەی چەورییە ئۆكسانراوەكان (Lipid peroxidation) و فشاری ئۆكسیدی (Oxidative stress) دەدات.
بەپێی لێكۆڵینەوەیەك كە لە گۆڤاری (Althea Medical Journal) لە ساڵی 2015 بڵاوكراونەتەوە و لەسەر مشك ئەنجامداوە، دەركەوتووە كە خواردنی خورما یارمەتی باشتركردنی جوڵەی تۆوەكان (سپێرم) دەدات.
سوودەكانی خورما بۆ منداڵبوون
بەپێی لێكۆڵینەوەكانی كە لە گۆڤاری (Journal of Obstetrics and Gynaecology) لە ساڵی 2011 بڵاوكراوەتەوە، دەركەوتووە كە خوادنی خورما لە هەفتەكانی كۆتایی سكپڕیدا دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی پێویستی بە (ژانی دەستكرد)، دەرەكەوتووە كە ئەو ئافرەتە سكپڕانەی كە ڕۆژانە 6 دەنك خورمایان خواردووە ڕێژەی گەورەبوونی زێیان زیادی كردووە، هەروەها %96 منداڵبوونەكەیان بەشێوەی سروشتی بووە.
ئەم سوودەی خورما دەگەڕێتەوە بۆ بوونی پێگهاتەی خۆراكی كە گاریگەری لەسە هۆڕمۆنی ئۆكسیتۆسین (Oxytocin) هەیە، كە هۆڕمۆنێكە كاریگەری لەسەر گرژبوونی ماسولكەكانی زێ هەیە، هەروەها خورما بە سەرچاوەیەكی باشی شەكری سروشتی دادەنرێت و كالۆری پێویست دەبەخشێت بۆ بەدەستھێنانی وزەی پێویست لەكاتی منداڵبوون.
پێكهاتە خۆراكییەكانی خورما
لێرەدا باسی پێكهاتە خۆراكییكانی دوو جۆر خورما دەكەین كە بریتین لە خورمای مەجدول (تمر المجدول) لەگەڵ خورمای (دقلة نور):
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 24 گرام
خورمای (دقلة نور): 7.1 گرام
ئاو
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 5.12 میلیلیتر
خورمای (دقلة نور): 1.46 میلییتر
كالۆری
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 66.5 كالۆری
خورمای (دقلة نور): 20 كالۆری
پڕۆتین
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.434 گرام
خورمای (دقلة نور): 0.176 گرام
چەوری
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.036 گرام
خورمای (دقلة نور): 0.028 گرام
كاربۆهیدرات
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 18 گرام
خورمای (دقلة نور): 5.33 گرام
ماددە ڕیشاڵییەكان
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 1.61 گرام
خورمای (دقلة نور): 0.568 گرام
شەكرەكان
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 16 گرام
خورمای (دقلة نور): 4.5 گرام
پۆتاسیۆم
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 167 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 46.6 میلیگرام
فۆسفۆڕ
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 14.9 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 4.4 میلیگرام
كالیسیۆم
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 15.4 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 2.77 میلیگرام
مەگنیسۆم
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 13 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 3.05 میلیگرام
سۆدیۆم
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.24 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.142 میلیگرام
ماددەی ئاسن
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.216 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.072 میلیگرام
زینك
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.106 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.021 میلیگرام
مس
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.087 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.015 میلیگرام
مەنگەنیز
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.071 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.019 میلیگرام
ڤیتامین B1
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.012 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.004 میلیگرام
ڤیتامین B2
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.014 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.005 میلیگرام
ڤیتامین B3
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.386 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.09 میلیگرام
ڤیتامین B5
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.193 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.042 میلیگرام
ڤیتامین B6
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.06 میلیگرام
خورمای (دقلة نور): 0.012 میلیگرام
ترشی فۆلیك (Folate)
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 3.6 مایكرۆگرام
خورمای (دقلة نور): 1.35 مایكرۆگرام
ڤیتامین A
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 35.8 یەكەی جیهانی
خورمای (دقلة نور): 0.71 یەكەی جیهانی
بێتا كارۆتین (beta-Carotene)
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 21.4 مایكرۆگرام
خورمای (دقلة نور): 0.426 مایكرۆگرام
ڤیتامین K
خورمای مەجدول (تمر المجدول): 0.648 مایكرۆگرام
خورمای (دقلة نور): 0.192 مایكرۆگرام
ڕێژەی سەلامەتی خورما
زۆرجار خورما خواردنێكی ئاساییە بۆ زۆربەی كەسەكان، گەر بە شێوەیەكی ڕێك و دیاریكراو بخورێت، بەڵام زانیاری پێویست لەبەردەست نییە تا بزانرێت ڕێژەی ئاسایی خواردنی خورما چەندە، بۆیە پێشنیار دەكرێت كە بەدووربیت لە زۆر خواردنی.
ئاگادارییەك بۆ كاتی خواردنی خورما
خورما ڕێژەیەكی زۆری شەكری تێدایە، بۆیە ئەو كەسانەی كە دەیانەوێت ڕێژەی شەكری خوێنیان ڕابگرن وەك نەخۆشی شەكرە، ئەوا پێویست دەكات وریای ئەو ڕێژە خورمایە بن كە دەیخۆن، شایانی باسە خواردنی خورما نابێتە هۆی بەرزكردنەوەی ڕێژەی شەكر بە شێوەیەكی مەترسیدار تەنانەت گەر كەسەكە نەخۆشی شەكرەی هەبێت، بەپێی توێژینەوەیەك كە لە گۆڤاری (Nutrition journal) لە ساڵی 2011 بڵاوكراوەتەوە، لەسەر كۆمەڵە كەسێك تاقیكرنەوەیان ئەنجامدا دەركەوت كە خورما لەو جۆرە خۆراكانەیە كە ڕێژەی گلایسیمی (Glycemic index) تێدا كەمە، بۆیە خواردنی لەلایەن كەسانی نەخۆش بە نەخۆشی شەكرە و كەسانی تەندروستەوە نا بێتە هۆی بەرزكردنەوەی ڕێژەی شەكر بەشێوەیەكی مەترسیدار.
جیاوازی نێوان خورمای وشك (التمر) و خورمای تەڕ (الرطب)
خورمای تەڕ بە بەرهەمی فرێشی دار خورما دادەنرێن كە وشك دەكرێنەوە و دەبن بە خورمای وشك، خورما بە پێنج قۆناغدا دەروات كە بریتین لە: (الطلع، الكيمري، الخَلال، الرُطب، التمر)، كە بەرهەمی سێ قۆناغەكەی كۆتایی بە بەرهەمی پێگەیشتوو دادەنرێن و دەتوانرێت بخورێت، خورما یەكێكە لە زۆرترین بەرهەمە بەكارهێنراوەكانی جیهان.
خورمای تەڕ شێوەیەكی ڕەنگ قاوەیی هەیە، لەكاتی دەستلێداندا نەرمە و ڕێژەی تەڕی %30 بۆ %35، هەروەها ئەگەری خراپبوونی هەیە گەر بە جوانی هەڵنەگیردرێت، خورمای وشك ڕەنگی قاوەییەكی تۆخی هەیە كە بەلای ڕەنگی ڕەشدا دەڕوانێت، ڕێژەی تەڕی بریتییە لە %10 بۆ %25، هەروەها لەكاتی دەست لێداندا كەمێك وشك و ڕەقە، یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی تری بریتییە لەوە كە دەتوانرێت بۆ ماوەیەكی زۆر هەڵبگیردرێت، خورمای تەڕ ڕێژەیەكی زۆر لە شەكری تێدایە لە جۆری سوكرۆز (Sucrose)، بەڵام خورمای وشك شەكری فروكتۆز (Fructose) تێدایە كە بە شەكری میوە ناسراوە.
سوودەكانی خورما بۆ ئافرەت چییە؟
بەپێی توێژینەوەكانی كە لە گۆڤاری (Research Opinions in Animal and Veterinary Sciences) لە ساڵی 2014 بڵاوكراوەتەوە و لەسەر مشك ئەنجامدراوە، دەركەوتووە كە خواردنی خورما دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی ڕێژەی توشبوون بە گرێ (Tumor) لە مەمكدا، هەروەها كەمكردنەوەی قەبارە و كێشی خانە شێرپەنجەییەكان.
سوودەكانی خورمای وشك بۆ مرۆڤ چییە؟
توێژینەوەی تایبەت بوونی نییە لەسەر كاریگەرییەكانی، هەروەها زانیاری تەواو نیە لەسەر كاریگەرییەكانی خواردنە وشككراوەكان وەك خورمای وشك، بەڵام پێویستە ئەوە بزانین كە دەبێت خورما بەشێوەیەكی ڕێكوپێك بخورێت چونكە ڕێژەیەكی زۆری شەكرە سروشتییەكانی تێدایە.
سوودەكانی سركەی خورما
بەروبوومەكان دەتوانرێت بە شێوەیەكی ئاسایی بخورێت یان سركەی لێدروستبكرێت، بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە گۆڤاری (Food science & nutrition) لە ساڵی 2019 بڵاوكراوەتەوە، دەركەوتووە كە سركەی خورمای سوور و ڕەش، ڕێژەیەكی زۆری دژە ئۆكسانەكانی تێدایە وەك: فلایڤۆنۆیدەكان (Flavonoid) و كاراتینۆیدەكان (Carotenoid).
سوودەكانی دۆشاوی خورما
دۆشاوی خورما ڕیژەیەكی زۆر لە دژە ئۆكسانەكانی تێدایە، هەروەها بە سەچاوەیەكی باشی كالۆری دادەنرێت و ڕێژەیەكی زۆر لە ماددە ئاسنییەكانی تێدایە.
خورمای عەجوە چییە و سوودی چییە
خورمای عەجوە كە ناوە زانستییەكەی بریتییە لە (Phoenix dactylifera L)، یەكێكە لە جۆرەكانی خورما و لە شانشینی عەرەبی سعوودی دەڕوێت، ئەم جۆرەی خورما دەوڵەمەندە بە پێكهاتە خۆراكییەكان، وەك ڕیشاڵەماددە. ڤیتامینەكان، ماددەی ئاسن.
ئایا ناوكی خورما سوودی هەیە
ناوكی خورما چەندین پێكهاتەی خۆراكی تێدایە كە سوودی بۆ تەندروستی هەیە وەك. ڕیشاڵە ماددە و ئاسنەكان كە بریتین لە: مەگنیسیۆم، سیلینسۆم، كالیسیۆم، پۆتاسیۆم، زینك.
چەند زانیارییەكی گشتی دەربارەی خورما
خورما بەرهەمی دارخورمایە كە ناوە زانستیەكەی بریتییە لە (Phoenix dactylifera)، یەكێكە لە خواردنە سەرەكییەكانی دانیشتوانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە هەزارەها ساڵە هەیە، داری خورما هەمیشە سەوزە و درێژییەكەی دەگاتە نزیكەی 25 مەتر كە سەر بە خێزانی (Arecaceae family)ـیە، خورما چەندین جۆری جیاوازی هەیە كە بریتین لە (الخضري، الخلاص، روثانة، السكري، الصفري، الصقعي، العجوة، الهلالي، المنيفي)، دەكرێت خورما بە فرێش بخورێت یان بە وشككراوی، بەڵام خورمای فرێش ڕێژەیەكی زیاتری ڤیتامینەكانی تێدایە، شایانی باسە كاربۆهێدراتەكان ڕێژەی %70 پێكهاتەی خورماكان پێكدەهێنن، كە ماددەیەكن زۆر بە ئاسانی لەلایەن لەشەوە هەڵدەمژرێن.
